Stress
Waarom ben je zo moe?
Stress en de invloed op je vermoeidheid
Langdurige of chronische stress is van invloed op je emoties en op je functioneren. Dat kan een reden zijn dat je zo moe bent. Door onderzoek komen we steeds meer te weten welke onzichtbare schade we kunnen krijgen wanneer stressvolle situaties ons in de greep houden. Zo kun je door chronische stress last krijgen van slapeloosheid, huidklachten, haaruitval of vergeetachtigheid.
Emotionele reacties vragen energie
Vrijwel iedereen heeft weleens situaties meegemaakt, waarbij je hartslag tekeerging en je het liefst zou willen ontsnappen aan de situatie. In de fysiologie is hiervoor een bepaalde term bedacht: de vlucht- of vecht reactie, ook wel acute stressrespons genoemd. Dit werd voor het eerst beschreven door Walter Cannon in de jaren twintig van de vorige eeuw. De Cannon-Bard-theorie beschrijft de relatie tussen de fysiologische reacties en onze emoties. Als we emoties voelen, vinden tegelijktijdig allerlei fysieke reacties plaats, zoals zweten, trillen en hartkloppingen.
Als je terugdenkt aan je eerste examen of je laatste sollicitatiegesprek, kun je de lichamelijke reacties vast nog goed voor de geest halen. Je hartslag, in combinatie met je alertheid en de concentratie die je al of niet kon opbrengen.
Onzichtbare schade die start met moeheid
Wanneer een stressvolle situatie langer duurt dan een examenperiode, ontwikkel je in eerste instantie allerlei vage klachten. Je wordt vergeetachtig, ervaart concentratieproblemen of je hoofdpijn speelt weer op. Vaak zeggen we dan dat we stress hebben, maar in werkelijkheid is de stressreactie dan al langere tijd aan de gang. Mensen die heel lang het hoofd boven water proberen te houden – door een opeenstapeling van ellende – schakelen onbewust over naar een overlevingsmodus. Waardoor je voortdurend in spanning leeft. Praktisch gezien begrijpelijk, want alles moet doorgaan. Alleen is dat op langere termijn niet zonder gevolgen. Want naast zichtbare klachten vinden onzichtbare processen plaats die voor schade kunnen zorgen.
Het domino effect
De eerste die nadrukkelijk de gevolgen van stress beschreef was de Amerikaanse neurowetenschapper Bruce S. McEwen. Hij bestudeerde de impact van stress op onze hersenen. Hij deelde stress op in drie gradaties. Naast goede stress en voorbijgaande stress introduceerde hij de schadelijke vorm: chronische stress.
McEwen ontdekte samen met andere wetenschappers dat de fysiologische systemen die door stress worden geactiveerd, ons niet alleen beschermen, maar eveneens zorgen voor beschadigingen. Tot op heden zijn onderzoekers nieuwsgierig naar hoe dit precies werkt. Nog steeds ontdekken zij nieuwe effecten van stress. Daarbij gaat het steeds over het vermogen van ons lijf om stabiliteit te bereiken ondanks allerlei verandering in de omgeving.
Vragenlijsten zijn te beperkt om stress te meten
Het meten van stress met vragenlijsten kent daarom zijn beperkingen. Het merendeel van de issues komt dan niet naar boven. Sterker nog, het vereist flink wat zelfkennis om antwoord te geven op de vragen. Onderzoekers lopen hier al een tijdje tegenaan. Zij kijken daarom steeds vaker naar mogelijkheden om de reacties op stress via objectievere manieren in kaart te brengen. Zoals het meten van het stresshormoon cortisol in de wortels van je hoofdhaar of door het meten van de hoeveelheid cortisol via je speeksel.
Stel, je bent in levensgevaar! Als dat gebeurt dan gaat er vanuit je brein via de sympathische zenuwbanen (actieve fase) een signaal naar de bijnieren, met de opdracht om het hormoon adrenaline vrij te maken. Tegelijkertijd gaat het parasympatisch zenuwstelsel (herstelfase) op non-actief. Alle focus en energie in je lijf worden ingezet om te zorgen dat je kunt presteren.
Gezonde stress
In een gezond lichaam werkt deze kettingreactie bij stress als volgt:
- Het transportsysteem van je lichaam versnelt
Je hartslag gaat sneller, je bloeddruk stijgt en je bloedvaten worden wijder. Voeding en zuurstof komen daardoor sneller bij je spieren.
- Er komt voldoende brandstof en zuurstof beschikbaar
In de lever en je spieren heb je een voorraad snelle suikers (glycogeen). Dit kun je zien als een natuurlijke noodvoorziening. Deze voorraad wordt vrijgemaakt. Je gaat sneller en oppervlakkiger ademhalen, waardoor je snel meer zuurstof kunt opnemen.
- Je wordt extra scherp en alert
Je pupillen worden groter zodat je letterlijk meer kunt zien. Je gehoor wordt scherper. Je geheugen werkt beter en je gevoel voor tijd verandert. Zo ben je in staat om meer informatie over de omgeving in je op te nemen.
- Je kunt tegen een stootje
Je bloed stolt sneller dan in rust. Dat zorgt ervoor dat, wanneer je tijdens actie gewond raakt, je minder bloed verliest. Je zweet ook sneller. Heel ongemakkelijk in een spannende vergadering, maar wel een slimme interventie. Zweten zorgt ervoor dat je je warmte kwijt raakt en je lijf de situatie langer aankan.
Wat als stress langer duurt?
Wanneer de stress langer dan een dag duurt, heeft je lichaam geen andere keuze dan hetzelfde (oeroude) stresssysteem in te zetten als bij acute stress. Dan blijft je lichaam de hele dag cortisol produceren. Terwijl normaal gesproken de productie gedurende de dag afneemt. Dit heeft een prijs als je tussendoor niet toekomt aan herstel. Cortisol regelt de afbraak van verschillende eiwitten en de aanmaak van glucose die je nodig hebt voor energie. Het hormoon beïnvloedt verder de bloeddruk, het cholesterolgehalte en de werking van het afweersysteem. Op die manier zorgt cortisol ervoor dat een bepaalde taak op langere termijn kunt volhouden. Bovendien helpt het je om te focussen. Dat is altijd handig tijdens een spannende klus of examen.
Dr. McEwen: “Chronische stress is de reactie op een giftig, onverbiddelijk spervuur van uitdagingen dat uiteindelijk het lichaam afbreekt”.
Onderstaand filmpje laat zien hoe stress precies werkt in de hersenen, wat de gevolgen zijn en waar je zelf invloed op hebt.
Bron: https://www.ted.com/talks/madhumita_murgia_how_stress_affects_your_brain
Tijdig herstellen
Tijdig herstel helpt je lichaam om in balans te blijven en goed te kunnen slapen. Dit hebben we nodig om te blijven presteren. Er is echter een omslagpunt. Want wanneer de (stress)hormonen te vaak of te langdurig moeten bijspringen, kan dat leiden tot een verhoogde kans op gezondheidsklachten.
De eerste schade
Een verhoogde kans op gezondheidsklachten kan ontstaan, wanneer je in een rollercoaster van allerlei (emotionele) veranderingen terechtkomt. Dan sta je continu onder spanning. Dit vergt heel veel energie. Om dit vol te houden, haalt je lichaam de voedingsstoffen niet meer uit je noodvoorraden, maar uit de eiwitten van de spieren met de hulp van cortisol. Het effect is dat je spiermassa afneemt. Je eet jezelf als het ware op. Het klopt dus als je je zwakker voelt na een lange stressperiode. Dit gevoel zit niet alleen tussen je oren. De afbraak is meetbaar en zelfs ruikbaar.
De ademtest
Wanneer je eigen spierweefsel of eiwitten aan het verbranden bent, komen er stoffen vrij. De stoffen kun je ruiken via je adem. Wanneer je eiwitten afbreekt maakt je lichaam namelijk zwavelgassen aan. Het lastige hiervan is dat je de geur zelf niet kunt ruiken. Vraag daarom iemand om je te helpen. Ook al is het gênant. Ga tegenover iemand staan die de ademtest wil doen. Adem rustig uit. Vraag vervolgens of de ander heel eerlijk aangeeft of je adem op een bepaalde manier ruikt. Ruikt deze naar zwavel? Dan neemt je lichaam alle energie die het nodig heeft om te dealen met de situatie.