Mentale belasting en stress

Verwarring tussen mentale belasting en stress

De begrippen ‘mentale belasting’ en ‘stress’ worden vaak door elkaar gebruikt, wat tot verwarring leidt. De concepten zijn namelijk ontstaan uit verschillende onderzoek paradigma’s en hebben een andere theoretische achtergrond. Een goed onderscheid heeft niet alleen theoretische waarde, maar is ook belangrijk in de praktijk, zoals het geval is wanneer aanbevelingen worden gedaan om de arbeidsomstandigheden te verbeteren.

Psychologische stromingen mengen zich in de tijd

Wie start met het bestuderen van het gedrag van mensen kan op basis van verschillende visies een keuze maken uit ‘psychologische stromingen‘. Het valt in de praktijk niet altijd mee om een keuze te maken. Zo is ‘mentale belasting’, als begrip, ontstaan vanuit de visie dat we als mens een bepaalde mate van verwerkingscapaciteit hebben en dit gebruiken in ’taaksituaties’ op het werk. Het begrip ontstond tijdens de opkomst van de cognitieve psychologie. Deze stroming kenmerkt het volgende:

• Mensbeeld: de mens onderscheidt zich van dieren door taal. Hij kan informatie verwerken en omzetten in bepaald gedrag.
• Analyse: de mens heeft irrationele gedachten die stress veroorzaken. Zoals de gedachte dat je als mens altijd vrolijk moet blijven op je werk of ‘sterk’ moet zijn als leidinggevende. Met andere woorden: Stress zit tussen ‘iemands’ oren. 
• Aanpak: rationeel-emotieve therapie of mindfulness-trainingen om het systeem van informatieverwerking te resetten.

Sociale omgeving speelt een rol

Een hoge werkdruk veroorzaakt niet perse stressreacties. Bepaalde stressreacties kunnen ook optreden onder omstandigheden van onder-belasting (verveling, weinig uitdaging, onderpresteren) en in privé situaties (scheiding, geldproblemen, verhuizing). Of een bepaalde werkomgeving stress veroorzaakt, is om die reden niet zozeer afhankelijk van de taaklast als wel van de psychosociale aspecten. Zoals basisbehoeften, vormen van ondersteuning en de beslissingsvrijheid die een werknemer heeft in de werkomgeving. Wie steun ontvangt tijdens een mentale taak hoeft geen stress te ervaren. Sterker nog, wanneer de taak is volbracht kan dit zorgen voor energie en voldoening. Wanneer gaat het dan mis?

Disbalans tussen inspanning en basis behoeften

Stressreacties worden veroorzaakt door een verstoring in de balans tussen cognitieve en energetische processen. Een verstoring ontstaat wanneer tijdens de uitvoering van een taak met mentale inspanning energielekken ontstaan onder invloed van negatieve emoties. De negatieve emoties ontstaan wanneer de basisbehoeften (steun, waardering of sociale contactmogelijkheden) ontbreken of beperkt zijn. Stressonderzoek volgens de RI&E PSA methode zou zich moeten richten op de effecten van deze verstoring, omdat het iedereen kan raken. Het draagt bij aan prestatie-inefficiëntie, slaapstoornissen, psychosomatische klachten en verhoogde gezondheidsrisico’s.